Możliwości prawne społeczeństwa i organizacji ekologicznych kwestionujących przedsięwzięcia hydrotechniczne
Podstawą niniejszego opracowania są odpowiedzi na pytania wystosowane w 1995 r. i 1997 r. przez Klub ”GŁOWACZ” przy ZO PZW w Elblągu do prof. dr hab. Wojciecha Radeckiego [Uprawnienia organizacji wędkarskich kwestionujących zasadność retencjonowania wód (Wędkarz Polski, 1995); Ograniczenia zabudowy hydrotechnicznej rzeki (Wędkarz Polski, 1997)] oraz wypowiedź Roberta Kosteckiego opublikowana na łamach lokalnego periodyku, na temat regulacji rzek (Głos Pasłęka, 2004 – zobacz strona internetowa
http://www.glospasleka.pl/artykul/16415.html?data=20102&PHPSESSID=a268ae00ca269b93f1637c2f84397413)
W Polsce najistotniejszymi aktami prawnymi w sprawie gospodarowania wodami są następujące ustawy: Prawo ochrony środowiska; Prawo wodne; o ochronie przyrody; o rybactwie śródlądowym.
Niestety, zapisy zawarte w tych ustawach, niby uzupełniają się, a w rzeczywistości są przeciwstawne. W przypadku cieków nie można przecież mówić o ochronie środowiska naturalnego, a jednocześnie dopuszczać jego przekształcanie, bo to drugie działanie zawsze w istotnym stopniu pomniejsza, to pierwsze.
USTAWA z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (tj. Dz. U. z 2004 r. Nr 92, poz. 880, z późn. zm.)
W Polsce większości cieków lub ich odcinków o charakterze górskim i podgórskim jest objęta jedną z form ochrony przyrody, określonych ustawą o ochronie przyrody. Poddanie pod ochronę jakiegoś obszaru następuje między innymi przez wyznaczenie na nim obszaru chronionego krajobrazu. Obszar chronionego krajobrazu obejmuje wyróżniające się krajobrazowo tereny o różnych typach ekosystemów.
Zgodnie z Art. 24. na obszarze chronionego krajobrazu mogą być wprowadzone następujące zakazy:
1) zabijania dziko występujących zwierząt, niszczenia ich… schronień i miejsc rozrodu oraz tarlisk, złożonej ikry, z wyjątkiem amatorskiego połowu ryb oraz wykonywania czynności związanych z racjonalną gospodarką rolną…;
2) realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko;
3) likwidowania i niszczenia zadrzewień… nadwodnych, jeżeli nie wynikają one z potrzeby ochrony przeciwpowodziowej i zapewnienia bezpieczeństwa ruchu… wodnego lub budowy, odbudowy, utrzymania, remontów lub naprawy urządzeń wodnych;
4) wydobywania do celów gospodarczych… minerałów…;
5) wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcających rzeźbę terenu, z wyjątkiem prac związanych z zabezpieczeniem… przeciwpowodziowym… lub utrzymaniem, budową, odbudową, naprawą lub remontem urządzeń wodnych;
6) dokonywania zmian stosunków wodnych, jeżeli służą innym celom niż ochrona przyrody lub zrównoważone wykorzystanie użytków rolnych… oraz racjonalna gospodarka wodna…;
7) likwidowania naturalnych zbiorników wodnych, starorzeczy i obszarów wodno-błotnych;
8) lokalizowania obiektów budowlanych w pasie szerokości 100 m od linii brzegów rzek…, z wyjątkiem urządzeń wodnych oraz obiektów służących prowadzeniu racjonalnej gospodarki rolnej…;
Zakazy powyższe nie dotyczą między innymi realizacji inwestycji celu publicznego i dodatkowo zakaz, o którym mowa w pkt 2, nie dotyczy realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko, dla których przeprowadzona ocena oddziaływania na środowisko wykazała brak znacząco negatywnego wpływu na ochronę przyrody obszaru chronionego krajobrazu.
Tak więc, cytując za prof. W. Radeckim „obszar chronionego krajobrazu, to mało rygorystyczna forma ochrony”. Niemniej, wiele tu zależy od wiedzy i solidności osób dokonujących oceny oddziaływania na środowisko, a także od stanowiska urzędników-decydentów potrafiących krytycznie podejść do przedstawianych im opracowań, co wiąże się z szerokim rozeznaniem tematu na podstawie posiadanej jak najpełniejszej bazy danych, a nie tylko, jakże często, tendencyjnego jego rozpatrzenia.
Chciałoby się, żeby n. p. na odcinkach cieków górskich i podgórskich o biegu naturalnym, objętych obszarem chronionego krajobrazu, obligatoryjnie wprowadzić zakazy dotyczące inwestycji hydrotechnicznych. W przeciwnym razie, „wątpliwe wydaje się kwestionowanie tych przedsięwzięć z powołaniem się tylko na cele ochrony przyrody i postanowienia konwencyjne” [W.R.].
Natomiast, dla wyższej rangi form ochrony przyrody, tj. rezerwatu przyrody i parku krajobrazowego sporządza się projekt planu ochrony (Art. 19.). Sporządzający projekt planu ochrony (regionalny dyrektor ochrony środowiska lub dyrektor parku krajobrazowego), zapewnia możliwość udziału społeczeństwa w postępowaniu, którego przedmiotem jest sporządzenie projektu, na zasadach i w trybie określonych w ustawie z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko. Projekt planu ochrony, wymaga zaopiniowania przez właściwe miejscowo rady gmin. Sejmik województwa w drodze uchwały ustanawia plan ochrony dla parku krajobrazowego w terminie 6 miesięcy od dnia otrzymania projektu planu albo odmawia jego ustanowienia, jeżeli projekt planu jest niezgodny z celami ochrony przyrody. Plan ochrony może być zmieniony, jeżeli wynika to z potrzeb ochrony przyrody.
Podobnie, dla obszaru Natura 2000 lub jego części sprawujący nadzór nad obszarem (dyrektor regionalnej dyrekcji Lasów Państwowych) sporządza projekt planu ochrony (Art. 29.). Sporządzający projekt planu ochrony umożliwia zainteresowanym osobom i podmiotom prowadzącym działalność w obrębie siedlisk przyrodniczych i siedlisk gatunków, dla których ochrony wyznaczono obszar Natura 2000, udział w pracach związanych ze sporządzaniem tego projektu. Plan ochrony dla obszaru Natura 2000 zawiera m. in. określenie warunków odnoszących się do śródlądowych wód powierzchniowych płynących, w których powinna być zachowana lub odtworzona możliwość wędrówki ryb i innych organizmów wodnych oraz wskazanie takich wód.
Przy tym (Art. 117.) głosi, że gospodarowanie zasobami dziko występujących… zwierząt… powinno zapewniać ich trwałość, optymalną liczebność i ochronę różnorodności genetycznej, w szczególności przez:
1) ochronę, utrzymanie lub racjonalne zagospodarowanie naturalnych i półnaturalnych ekosystemów, w tym lasów, torfowisk, bagien…, linii brzegów wód, dolin rzecznych, źródeł i źródlisk, a także rzek… i ostoi… zwierząt…;
2) stworzenie warunków do rozmnażania i rozprzestrzeniania zagrożonych wyginięciem … zwierząt… oraz ochronę i odtwarzanie ich siedlisk i ostoi, a także ochronę tras migracyjnych zwierząt.
Natomiast (Art. 118.) mówi, że:
1. Prowadzenie robót polegających na regulacji wód oraz budowie wałów przeciwpowodziowych, a także robót melioracyjnych, odwodnień budowlanych, oraz innych robót ziemnych zmieniających stosunki wodne – na terenach o szczególnych wartościach przyrodniczych, zwłaszcza na terenach, … występowania skupień gatunków chronionych oraz tarlisk, … przepławek i miejsc masowej migracji ryb i innych organizmów wodnych, następuje na podstawie decyzji regionalnego dyrektora ochrony środowiska, który ustala warunki prowadzenia robót.
Zgodnie z ustawą Prawo ochrony środowiska, przy planowaniu i realizacji przedsięwzięcia powinny być stosowane rozwiązania, które ograniczą zmianę stosunków wodnych do rozmiarów niezbędnych ze względu na specyfikę przedsięwzięcia (Art. 100.). Każdy, kto czasowo doprowadził do zmiany stosunków wodnych, jest obowiązany do podjęcia działań w celu ich przywrócenia, gdy zmiana ta przestanie być niezbędna.
Poza tym, Prawo wodne głosi, że celem ochrony wód jest utrzymanie lub poprawa jakości wód, biologicznych stosunków w środowisku wodnym i na terenach podmokłych, tak, aby wody nadawały się do bytowania ryb i innych organizmów wodnych w warunkach naturalnych umożliwiających ich migrację (Art. 38.2.).
USTAWA z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (tj. Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150, z późn. zm.)
Art. 3.
Ilekroć w ustawie jest mowa o:
16) organizacji ekologicznej – rozumie się przez to organizacje społeczne, których statutowym celem jest ochrona środowiska.
Art. 80.
Reklama lub inny rodzaj promocji towaru lub usługi nie powinny zawierać treści propagujących model konsumpcji sprzeczny z zasadami ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju, a w szczególności wykorzystywać obrazu dzikiej przyrody do promowania produktów i usług negatywnie wpływających na środowisko przyrodnicze.
Art. 80c.
Organizacje społeczne mogą występować do właściwych organów administracji o zastosowanie środków zmierzających do zaprzestania reklamy lub innego rodzaju promocji towaru lub usługi, jeżeli reklama lub inny rodzaj promocji są sprzeczne z art. 80.
Art. 323.
1. Każdy, komu przez bezprawne oddziaływanie na środowisko bezpośrednio zagraża szkoda lub została mu wyrządzona szkoda, może żądać od podmiotu odpowiedzialnego za to zagrożenie lub naruszenie przywrócenia stanu zgodnego z prawem i podjęcia środków zapobiegawczych, w szczególności przez zamontowanie instalacji lub urządzeń zabezpieczających przed zagrożeniem lub naruszeniem; w razie gdy jest to niemożliwe lub nadmiernie utrudnione, może on żądać zaprzestania działalności powodującej to zagrożenie lub naruszenie.
2. Jeżeli zagrożenie lub naruszenie dotyczy środowiska jako dobra wspólnego, z roszczeniem, o którym mowa w ust. 1, może wystąpić Skarb Państwa, jednostka samorządu terytorialnego, a także organizacja ekologiczna.
Przy tym, należy wskazać na Art. 31. Kodeksu postępowania administracyjnego, zgodnie z którym organizacja społeczna może w sprawie dotyczącej innej osoby występować z żądaniem wszczęcia postępowania lub dopuszczenia jej do udziału w postępowaniu, jeżeli jest to uzasadnione celami statutowymi tej organizacji i gdy przemawia za tym interes społeczny. Organ administracji publicznej, uznając żądanie organizacji społecznej za uzasadnione, postanawia o wszczęciu postępowania z urzędu lub o dopuszczeniu organizacji do udziału w postępowaniu na prawach strony.. Na postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania lub dopuszczenia do udziału w postępowaniu organizacji społecznej służy zażalenie. Organ administracji publicznej, wszczynając postępowanie w sprawie dotyczącej
innej osoby, zawiadamia o tym organizację społeczną, jeżeli uzna, że może ona być zainteresowana udziałem w tym postępowaniu ze względu na swoje cele statutowe, i gdy przemawia za tym interes społeczny.
Organizacja społeczna, która nie uczestniczy w postępowaniu na prawach strony, może za zgodą organu administracji publicznej przedstawić temu organowi swój pogląd w sprawie, wyrażony w uchwale lub oświadczeniu jej organu statutowego.
USTAWA z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (t. j. Dz. U. z 2008 r. Nr 199, poz. 1227, z późn. zm.)
Art. 4.
Każdy ma prawo do informacji o środowisku i jego ochronie na warunkach określonych ustawą.
Art. 5.
Każdy ma prawo uczestniczenia, na warunkach określonych ustawą, w postępowaniu wymagającym udziału społeczeństwa.
Art. 8.
Organy administracji są obowiązane do udostępniania każdemu informacji o środowisku i jego ochronie znajdujących się w ich posiadaniu lub które są dla nich przeznaczone.
Art. 9.
1. Udostępnieniu, o którym mowa w art. 8, podlegają informacje dotyczące:
3) środków, takich jak: środki administracyjne, polityki, przepisy prawne dotyczące środowiska i gospodarki wodnej, plany, programy oraz porozumienia w sprawie ochrony środowiska, a także działań wpływających lub mogących wpłynąć na elementy środowiska…
2. Informacje, o których mowa w ust. 1, udostępnia się w formie ustnej, pisemnej, wizualnej, dźwiękowej, elektronicznej lub innej formie.
Art. 11.
Organ administracji udostępniając informacje o środowisku i jego ochronie przekazane przez osoby trzecie, wskazuje źródło ich pochodzenia.
Art. 12.
1. Informacje o środowisku i jego ochronie udostępnia się na pisemny wniosek o udostępnienie informacji, zwany w niniejszym dziale „wnioskiem”.
Art. 13.
Od podmiotu żądającego informacji o środowisku i jego ochronie nie wymaga się wykazania interesu prawnego lub faktycznego.
Art. 20.
1. Odmowa udostępnienia informacji o środowisku i jego ochronie następuje w
drodze decyzji.
2. W publicznie dostępnych wykazach zamieszcza się dane:
1) o decyzjach odmawiających udostępnienia informacji, o których mowa w art. 20 ust. 1;
2) o projektach dokumentów, o których mowa w art. 46 i 47, oraz o projektach zmian w tych dokumentach, przed ich skierowaniem do postępowania z udziałem społeczeństwa;
3) o informacjach o odstąpieniu od przeprowadzenia strategicznej oceny oddziaływania
na środowisko, o którym mowa w art. 48 ust. 1;
4) o informacjach o stwierdzeniu konieczności przeprowadzenia strategicznej oceny oddziaływania na środowisko, o którym mowa w art. 47;
5) o opiniach, o których mowa w art. 54 ust. 1;
6) o dokumentach, o których mowa w art. 46 i 47, wraz z podsumowaniem, o
którym mowa w art. 55 ust. 3, po ich przyjęciu;
7) o prognozach oddziaływania na środowisko;
8) o postanowieniach, o których mowa w art. 63 ust. 1 i 2;
9) o wnioskach o wydanie decyzji i o decyzjach o środowiskowych uwarunkowaniach;
10) o wnioskach o wydanie decyzji i o decyzjach, o których mowa w art. 72 ust. 1, wydawanych dla przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko;
11) o postanowieniach, o których mowa w art. 79 ust. 2;
12) o postanowieniach, o których mowa w art. 90 ust. 1;
13) o wnioskach o wydanie decyzji i o decyzjach, o których mowa w art. 96 ust. 1, wydawanych dla przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na obszar Natura 2000, dla których przeprowadzono ocenę oddziaływania przedsięwzięcia na obszar Natura 2000;
14) o postanowieniach, o których mowa w art. 97 ust. 1;
15) o postanowieniach, o których mowa w art. 98 ust. 1;
16) o raportach o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko;
17) o analizach porealizacyjnych;
18) o postanowieniach, o których mowa w art. 108 ust. 1 pkt 1;
19) o powiadomieniach, o których mowa w art. 109 ust. 1 i art. 113 ust. 3;
20) o dokumentach, o których mowa w art. 118;
21) o decyzjach i dokumentach, o których mowa w art. 120 ust. 1;
22) o wynikach prac studialnych z zakresu ochrony środowiska;
23) z zakresu ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska o:
a) projektach, przed ich skierowaniem do postępowania z udziałem społeczeństwa:
– wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska,
c) wojewódzkich, powiatowych i gminnych programach ochrony środowiska,
d) opracowaniach ekofizjograficznych,
k) wnioskach o wydanie pozwolenia i o pozwoleniach:
– wodnoprawnych na wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi,
24) z zakresu ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody o:
a) projektach planów ochrony i o projektach planów zadań ochronnych tworzonych dla form ochrony przyrody,
b) wnioskach o wydanie zezwolenia i o zezwoleniach na czynności podlegające zakazom lub ograniczeniom w stosunku do gatunków objętych ochroną, o których mowa w art. 56 ust. 1 i 2 tej ustawy,
f) wnioskach o wydanie zezwolenia i o zezwoleniach na usunięcie drzew lub krzewów,
– usuwanie drzew lub krzewów bez wymaganego zezwolenia,
h) zezwoleniach na sprowadzanie do kraju, przetrzymywanie, prowadzenie hodowli, rozmnażanie i sprzedaż na terenie kraju roślin, zwierząt lub grzybów gatunków obcych, które w przypadku uwolnienia do środowiska przyrodniczego mogą zagrozić rodzimym gatunkom lub siedliskom przyrodniczym.
28) z zakresu ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. – Prawo wodne (Dz. U. z 2005 r. Nr 239, poz. 2019, z późn. zm.) – o wnioskach o wydanie pozwolenia i o pozwoleniach wodnoprawnych na pobór wód, a także o decyzjach nakazujących usunięcie drzew i krzewów
35) z zakresu ustawy z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku
i ich naprawie (Dz. U. Nr 79, poz. 493 oraz z 2008 r. Nr 138, poz. 865) o:
a) wnioskach o wydanie decyzji i o decyzjach, o których mowa w art. 13 ust. 3, art. 15 ust. 1 oraz art. 17 ust. 2 tej ustawy,
Art. 26.
1. Wyszukiwanie i przeglądanie w siedzibie organu administracji dokumentów wyszczególnionych w publicznie dostępnym wykazie jest bezpłatne.
Art. 29.
Każdy ma prawo składania uwag i wniosków w postępowaniu wymagającym udziału społeczeństwa.
Art. 39.
1. Organ opracowujący projekt dokumentu wymagającego udziału społeczeństwa, bez zbędnej zwłoki, podaje do publicznej wiadomości informację o:
1) przystąpieniu do opracowywania projektu dokumentu i o jego przedmiocie;
2) możliwościach zapoznania się z niezbędną dokumentacją sprawy oraz o miejscu, w którym jest ona wyłożona do wglądu;
3) możliwości składania uwag i wniosków;
4) sposobie i miejscu składania uwag i wniosków, wskazując jednocześnie co najmniej 21-dniowy termin ich składania;
5) organie właściwym do rozpatrzenia uwag i wniosków.
Art. 44.
1. Organizacje ekologiczne, które powołując się na swoje cele statutowe, zgłoszą chęć uczestniczenia w określonym postępowaniu wymagającym udziału społeczeństwa, uczestniczą w nim na prawach strony.
2. Organizacji ekologicznej służy prawo wniesienia odwołania od decyzji wydanej w postępowaniu wymagającym udziału społeczeństwa, jeżeli jest to uzasadnione celami statutowymi tej organizacji, także w przypadku, gdy nie brała ona udziału w określonym postępowaniu wymagającym udziału społeczeństwa prowadzonym przez organ pierwszej instancji; wniesienie odwołania jest równoznaczne ze zgłoszeniem chęci uczestniczenia w takim postępowaniu. W postępowaniu odwoławczym organizacja uczestniczy na prawach strony.
3. Organizacji ekologicznej służy skarga do sądu administracyjnego od decyzji wydanej w postępowaniu wymagającym udziału społeczeństwa, jeżeli jest to uzasadnione celami statutowymi tej organizacji, także w przypadku, gdy nie brała ona udziału w określonym postępowaniu wymagającym udziału społeczeństwa.
4. Na postanowienie o odmowie dopuszczenia do udziału w postępowaniu organizacji ekologicznej służy zażalenie.
Art. 45.
1. Organizacje ekologiczne, jednostki pomocnicze samorządu gminnego, samorząd pracowniczy, jednostki ochotniczych straży pożarnych oraz związki zawodowe mogą współdziałać w dziedzinie ochrony środowiska z organami administracji.
USTAWA z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (t.j. Dz.U. z 2005 r. Nr 239, poz.
2019, z późn. zm.)
Art. 125.
Pozwolenie wodnoprawne nie może naruszać:
1) ustaleń warunków korzystania z wód regionu wodnego lub warunków korzystania z wód zlewni;
2) ustaleń miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego oraz decyzji o warunkach zabudowy;
3) wymagań ochrony zdrowia ludzi, środowiska i dóbr kultury wpisanych do rejestru zabytków oraz wynikających z odrębnych przepisów.
Art. 126.
Wydania pozwolenia wodnoprawnego odmawia się, jeżeli:
1) projektowany sposób korzystania z wody narusza ustalenia dokumentów, o których mowa w art. 125 pkt 1 i 2, lub nie spełnia wymagań, o których mowa w art. 125 pkt 3;
2) projektowany sposób korzystania z wody dla celów energetyki wodnej nie zapewni wykorzystania potencjału hydroenergetycznego w sposób technicznie i ekonomicznie uzasadniony.
Art. 137.
1. Pozwolenie wodnoprawne można cofnąć lub ograniczyć za odszkodowaniem, jeżeli jest to uzasadnione interesem społecznym albo ważnymi względami gospodarczymi.
Art. 161.
1. Prezes Krajowego Zarządu oraz dyrektor regionalnego zarządu współdziałają w wykonywaniu czynności kontrolnych z innymi organami kontroli, organami administracji publicznej, organami obrony cywilnej oraz organizacjami społecznymi.
2. Współdziałanie to obejmuje w szczególności:
1) rozpatrywanie wniosków o przeprowadzenie kontroli;
2) przekazywanie właściwym organom administracji publicznej informacji o
wynikach przeprowadzonych kontroli;
3) wymianę informacji o wynikach kontroli;
USTAWA z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (tj. Dz.U. z 2009 r. Nr 151, poz. 1220, z późn. zm.)
Art. 107.
1. Zadania z zakresu ochrony przyrody, walorów krajobrazowych, wartości historycznych i kulturowych oraz działalności edukacyjnej na terenie parku krajobrazowego wykonuje Służba Parku Krajobrazowego.
2. Do zadań Służby Parku Krajobrazowego należy:
7) współpraca z samorządami, zarządcami obszarów parku krajobrazowego, organizacjami ekologicznymi i z innymi podmiotami, mającymi związek z ochroną parku krajobrazowego.
Z podanych powyżej przepisów wynika, że są stworzone szerokie możliwości prawne dla społeczeństwa i organizacji ekologicznych, chcących walczyć z aparatem, jakże często doprowadzającym w imię postępu technicznego, rozwoju cywilizacyjnego ludzkości, itp. sloganów do zniszczenia wartości dla nas Wędkarzy najwyższej – czystej, naturalnie płynącej rzeki. Trzeba tylko chcieć zaangażować się w tę walkę z pełnym oddaniem.